دمنوش چیست

• تحریریه/شاه حاتمی
• مطالب آموزشی

دمنوش‌ها نوعی نوشیدنی است که از میوه‌های خشک‌شده، گل‌ها، گیاهان و ادویه‌جات تهیه می‌شوند. به همین دلیل طعم‌ها و عطرهای بسیار متنوع و متفاوتی دارند. دمنوش‌ها می‌توانند جایگزین نوشیدنی‌های پُرشکر یا آب باشند، زیرا که فواید بسیاری برای سلامتی بدن دارند و برای درمان بسیاری از بیماری‌ها و دردها از آن‌ها استفاده می‌شود. گاهی به اشتباه از دمنوش‌ها با عنوان چایی یاد می‌کنند و چای سبز و چای اولانگ را که چای‌های اصیلی هستند، دمنوش می‌دانند.

در ایران در سال‌های اخیر دمنوش های گیاهی و میوه‌ای مورد استقبال و مصرف برخی خانوارها قرار گرفته است.این استقبال دلایل مختلفی دارد. برخی برای نفخ درمانی ازاین دمنوش ها استفاده می‌کنند. تعدادی برای تنوع بخشیدن به نوشیدنی روزانه، آن را مصرف می‌کنند و بعضی هم به خاطر اینکه دمنوش را یک نوشیدنی شیک می‌دانند، برای پذیرایی از آن استفاده می‌کنند. برای تهیه گیاهان دارویی مرغوب، اصل و با بهترین کیفیت (مخصوص دمنوش) به پخش نیکنامی مراجعه کنید.

خواص دمنوش

دمنوش‌ها فواید زیادی برای سلامت بدن دارند و صد سال است که از دمنوش‌های گیاهی به‌عنوان داروی طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از مزیت‌های خوب دمنوش این است که به‌سادگی می‌توان آن را در خانه تهیه کرد و از خواص و فواید آن بهره‌مند شد.

برای مثال گروهی از دمنوش های ترکیبی، انرژی‌زا هستند و بعضی دیگر کم کننده‌ی فشار خون و گروهی دیگر آرام‌بخش هستند که بر خلاف دمنوش های انرژی‌زا که ضربان قلب و انرژی را افزایش می‌دهند – به آرامش و تنش‌زدایی از بدن کمک می‌کنند. جالب است بدانید که علم مدرن برخی از موارد استفاده‌ی دمنوش های گیاهی در گذشته را تأیید می‌کند و فواید جدیدی هم برای این دمنوش‌ ها یافته است.

تفاوت دمنوش و جوشانده

در تهیه‌ی دم‌نوش، گیاه را کمی کوبیده و در آبِ جوشیده شده – در حالی که درِ ظرف بسته است- به مدت چند دقیقه روی بخار ملایم قرار می‌دهند و بعد صاف می‌کنند. نوشیدنیِ حاصل از گل گاوزبان، گل ختمی، بِه لیمو، سنبل‌الطّیب نوعی دم‌نوش گیاهی است. در مقابل اگر گیاه را مستقیم با آب سرد یا گرم بجوشانند، جوشاندهای به دست می‌آید که خاصیت و اثر آن قوی‌تر از دم‌نوش است؛ چرا که حین جوشاندن مواد بیشتری از گیاه خارج می‌شود.

تفاوت دمنوش با چای

چای نوعی نوشیدنی است که از برگ گیاهی به نام کاملیا سیننسیس تهیه می‌شود؛ مانند چای سیاه با چای سبز. اما دم‌نوش یا چای گیاهی از برگ، گل، پوست درخت (مانند دارچین)، میوه، ریشه و یا دانه‌ی گیاهان بخصوصی به غیر از کاملیا سیننسیس تهیه می‌شود.

تفاوت دمنوش با عرقیات گیاهی

عرقیات گیاهی، از تقطیر اسانس ریشه، پوست یا گلبرگ گیاهان طبی در آب حاصل می‌شود، نظیر گلاب و عرق نعنا.

اجزای مورد استفاده گیاهان در تهیه دمنوش

معمولاً از اجزای مختلف گیاهان در تهیه دم‌نوش‌ها استفاده می‌شود. برای مثال اجزای مفید برخی از گیاهان را در تهیه‌ی دم‌نوش عبارتند از:

رنگ دمنوش ها

دم‌نوش هر گیاه یا میوه‌ای رنگ مخصوص به خود را دارد. باید توجه داشت که در برخی موارد کشیدن خط تفکیکی بین رنگ‌های زرد و نارنجی و یا قهوه‌ای کم رنگ مشکل است و با گذشت زمان رنگ دم‌نوش تغییر کرده و پر رنگ‌تر خواهد شد. رنگ دم‌نوش را می‌توان به رنگ‌های زیر تفکیک کرد:

قواعد مصرف دمنوش

تاریخچه‌ی دم‌نوش را نمی‌توان از تاریخچه‌ی گیاهان دارویی جدا کرد. مصرف بیش ازحد گیاهان دارویی موجب بروز عوارضی در بدن می‌شود و این تصور که گیاهان دارویی بدون عوارض است، تصور غلطی است. اگر چه گیاهان دارویی منشاء طبیعی دارند و در مقایسه با داروهای شیمیایی عوارض کم‌تری ایجاد می‌کنند، اما مصرف بی‌رویه یا غیر علمی برخی از این گیاهان می‌تواند موجب عوارض ناخواسته وحتی مسمومیت‌های شدیدگردد؛ بنابراین مصرف دم‌نوش‌ها نیز همانند داروهای شیمیایی باید با آگاهی و پس از اطلاع از سازوکار عمل آنها باشد. به ویژه در مورد کودکان، سالمندان و زنان باردار مصرف این گیاهان باید با احتیاط بیشتری همراه باشد. برای نمونه مصرف گل گاوزبان ایرانی به تنهایی در افرادی که فشار خود بالا دارند، می‌تواند به شدت مخاطره‌انگیز باشد.

استفاده از دمنوش در زمان بارداری و شیردهی

مادران باردار یا شیرده تنها پس از مشاوره با پزشک، مجاز به مصرف دم‌نوش هستند.در هنگام بارداری، بسیاری از گیاهان مورد استفاده در دم‌نوش می‌تواند مضرف باشد.حتی ممکن است در اوایل حاملگی، احتمال سقط و یا وزن کم نوزاد هنگام تولد را افزایش دهد. برخی از این دم‌نوش‌های مضر عبارتند از: یونجه، توت مار، افدرا، چای ترش، کاوا، علف لیمو، ریشه شیرین بیان، مریم گلی، برگ گزنه، گل ساعتی، بابونه رومی، رزماری، ساسافراس، نخلک ارهای و بومادران معمولی؛ همچنین نوشیدن چای زعفران، چای دارچین،چای جوز هندی، چای زردچوبه، سنبل خطایی، پنجه گربه، مامیران بزرگ، پای خر،هماور، سنای اسکندریه، دکمه طلایی، پنج انگشت، چریش، گل شاه‌پسند، چای زرشک، بابونه گاوی، بابونه آلمانی، شنبلیله، چای پونه، درمنه، مرحجازی، انجدان رومی، افسنتین، تمشک قرمز (برگ تمشک قرمز فقط در چند ماه اول ممنوع است. در ماه‌های آخر به سهولت زایمان کمک می‌کند) و چای یاسمین در هنگام حاملگی مجاز نیست.

جهت ازدیاد شیر مادر بعد از زایمان، رازیانه (معروف‌ترین داروی طبیعی، به منظور افزایش شیر مادر به شمار می‌رود)، زیره، قاصدک، برگ تمشک قرمز، خار مریم، شنبلیه، شوید وبادیان رومی (البته با مشورت با پزشک) توصیه می‌شود.

زمان مصرف و نگهداری دمنوش

دمنوش را باید به صورت تازه آماده و نوشید، تهیه دمنوش سرد شده  بجز برای برخی گیاهان خاص توصیه نمی شود، زیرا بر اثر سرد شدن، برخی مواد مؤثر دمنوش از بین می رود و اثر نوشیدنی کم می شود. بهتر است دمنوش حداکثر ظرف یک تا دو ساعت میل شود.

عوارض و زیاده روی در مصرف دمنوش

مصرف داروهای گیاهی به اعتقاد پزشکان، عوارض نهفته‌ای دارد که برای مردم مشخص نیست وبه همین دلیل، مصرف کنندگان فکر می‌کنند که مصرف این داروها روند بهبودی را سریع‌تر می‌کند. در همین حال برخی از بیماران نیز بامصرف داروهای گیاهی در دوران بیماری، درمان اصلی را به تعویق می‌اندازند. برخی گیاهان دارویی بسیار قوی یا سمی هستند و می‌توانند باعث از کار افتادگی کبد وحتی مرگ مصرف کننده شوند. برای نمونه تداخل دارویی برخی از گیاهان دارویی با داروهای شیمیایی ممکن است باعث افزایش خونریزی شود.
داروهای ضد انعقاد از قبیل: آسپرین و یا وارفارین، از تشکیل لخته خون در داخل عروق جلوگیری می‌کند و بیماری‌های قلبی وسکته را کاهش می‌دهد. هنگامی که این داروها با گیاهان دارویی و مکمل‌ها ترکیب شوند، میتوانند اثر ضدانعقادی را تشدید کرده و باعث افزایش خونریزی شوند. برخی از دم‌نوش‌ها که با آسپرین و وارفارین تداخل ایجاد می‌کنند، عبارتند از: آلوئه‌ورا، بابونه، مریم گلی، گل می‌نا، سیر، زنجبیل، جینکو، جینسینگ و نخلک اره‌ای. بنابراین هنگام استفاده از آسپرین و وارفارین و دیگر ضد انعقادها لازم است با پزشک در مورد مصرف دم‌نوش مشورت شود.

تحریریه/شاه حاتمی وب‌سایت