نقش گیاهان دارویی در زندگی انسان

• تحریریه/شاه حاتمی
• خواص گیاهان دارویی

وجود گیاهان دارویی در طبیعت یکی از نعمت های بزرگ الهی است. از آنجا که انسان جزیی از طبیعت است بطور مسلم برای هربیماری ، طبیعت گیاه مداوای آن را عرضه کرده است. انسان هر چه به طبیعت نزدیکتر شود، سالمتر است و بیشتر عمر میکند. به همین دلیل انسان هرچه به طبیعت روی آورد و از نعمات آن بیشتر بهره میبرد، جهت درمان بیماری خود سریعتر ، بهتر و مطمئن تر درمان میشود.

داروهای گیاهی تاریخچه ای در فرهنگ های قدیمی که شامل مصریان، سرخپوستان امریکا و چینی ها دارد که شامل استفاده از گیاهان برای درمان بیماری ها و افزایش سلامت عمومی افراد است.

تعریف گیاهان دارویی

گیاهان دارویی (Medicinal Plants) قسمت های  از یک  گیاه هستند که به دلیل  عطر و طعم یا خاصیت درمانی مورد  استفاده قرار می گیرند. گیاهان دارویی یکی از مکمل های غذایی نیز هستند. این گیاهان به صورت قرص ، کپسول ، پودر ، چای ، دمنوش، جوشانده، عصاره و گیاهان تازه یا خشک فروخته می شوند و مردم برای حفظ یا بهبود سلامتی خود از آنها استفاده می کنند.

زمانی که گیاهی را به عنوان گیاه دارویی تعیین می کنند، بدین معنی است که گیاه فوق به عنوان دارو و یا فاکتور درمانی و یا ماده اولیه جهت تولید دارو مورد استفاده قرار می گیرد.

بعدها که با رواج طب مدرن، استفاده از داروهای گیاهی به حداقل رسید و مردم استفاده از داروهای شیمیایی را به استفاده از گیاهان و داروهای گیاهی ترجیح دادند. اما باز هم با وجود آمدن داروهای شیمیایی، از جایگاه گیاهان دارویی و نقش آنها در درمان کاسته نشد. چرا که در تهیه مواد اولیه بسیاری از این داروها نیز از گیاهان دارویی استفاده شده و مواد اولیه بسیاری از آنها استخراج می شده است.

با آشکار شدن عوارض بسیاری از داروهای شیمیایی دوباره افراد به استفاده از گیاهان دارویی که عوارض کمتری داشتند روی آورند. در چند دهه اخیر با فرهنگ سازی های انجام گرفته و آموزش های انجام شده، استفاده از گیاهان دارویی دوباره نقش پر رنگ تری گرفته است.

گیاهان دارویی در مقایسه با داروهای شیمیایی

یکی از مشکلات بزرگی که طب جدید با وجود امتیازهای ظاهری آن نسبت به طب سنتی با خود به ارمغان آورده ، مصرف روز افزون داروهای شیمیایی است که متأسفانه روزبه روز شکل حادتری به خود می گیرد. در رابطه با پیامدهای این مسئله می توان به دو مورد بسیار مهم اشاره کرد:

نخست اینکه به تدریج پدیده ای به نام خود ایمنی شکل گرفته است که بر اثر مصرف مداوم ، بی رویه و گاهی بدون توجه به طریقۀ خاص مصرف برخی داروها ، در میکروبها و ویروسها ایجاد می شود و از این طریق تأثیر این دارو را ضعیف و حتی خنثی می سازد و در نتیجه باعث افزایش مصرف و روی آوردن به انواع قویتری از آنها می شود.

ثالثاً اگر چه استفاده از داروهای شیمیایی در رابطه با بیماریهای خاصی که مورد نظر مفید واقع می شود ، ولی مصرف طولانی و در برخی موارد حتی مقطعی آنها عوارض خاصی از خود برجا می گذارد که «عوارض جانبی» نامیده می شود و بعضاً می تواند از خود بیماری نیز خطرناکتر باشد.

البته این نکته را نیز نباید نادیده گرفت که داروهای شیمایی عمدتاً با تقلید از فرمول داروهای گیاهی اما بصورت مصنوعی در آزمایشگاههای داروسازی تهیه می شوند، ولی اخیراً مشخص شده است در صورتی که برخی از انواع ترکیبات موجود درگیاهان که در آزمایشگاهها بصورت خالص تهیه می شوند ، همراه با سایر ترکیبات موجود در گیاه به مصرف برسند، عوارض جانبی آنها از بین رفته و تنها اثرات مفید آن در شخص آشکار می گردد.

به هر حال آنگونه که بسیاری ازمتخصصان در این رشته نیز معرفند ، بایستی اساساً بیماران را به سوی مصرف گیاهان دارویی که امتیازهای متعددی نسبت به داروهای شیمایی دارند سوق داد . ناگفته نماند که بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی خصوصاً کشورهای که زمینه این علم در آنها از سابقه بیشتری برخوردار است (بالاخص چین) تحقیقات وسیع و دامنه داری را در این راستا شروع کرده و از انواع متنوعی از این داروها را به بازار عرضه نموده اند که اثرات مثبت آنها مورد تأیید همگان قرار گرفته است.

اقتصاد گیاهان دارویی

گیاهان دارویی از گذشته تا به اکنون نه تنها برای تفرج روح و زیبایی، بلکه از نظر اقتصادی نیز در باغ ها و فضای سبزها کشت می شده است. علاوه بر رعایت جنبه های هنری و زیبایی، گیاهان دارویی از نظر مصارف خوراکی، بومی، صنعتی، دفع آفات و مصرف دارویی مورد توجه جدی قرار گرفته است.

بعنوان مثال گیاهان دارویی هستند که علاوه بر جنبه دارویی در صنعت رنگرزی مورد استفاده قرار می گیرند. یا به عنوان ادویه یا خوراکی و یا سبزی خوردنی در آشپزی کاربرد دارند. برخی از گیاهان دارویی علاوه بر مصارف یاد شده دارای خاصیت دفع آفات نباتی و یا دفع بید هستند. از همین رو گیاهان دارویی جزو گیاهانی هستند که استفاده چند جانبه داشته و نقش زیادی در زندگی انسان ها ایفا می کنند.

از جمله مواهب و سرمايه هاي ارزشمند و بالقوه كشورمان مي باشد كه توجه به آن مي تواند جانشين مناسبي براي بخشي يا درصدي از درآمدهاي نفتي و توليد ناخالص ملي باشد. وجود گونه هاي متنوع گياهي با ارزش هاي صنعتي، دارويي و خوراكي كه بعضي از آنها داراي نقش ارزنده اي در صادرات غير نفتي مي باشند و جاذبه هاي فراواني در گستره جنگل ها و مراتع كشور پديد آورده است به همراه تنوع اقليمي و ساير استعدادهاي بالقوه كشور در زمينه گياهان دارويي و صنايع مرتبط، و همچنين قابليت ارزش افزوده بر فعاليت هاي توليدي و صنعتي مرتبط با گياهان دارويي، مي تواند يكي از مهمترين دلايل توجه پژوهش بررسي عوامل تاثيرگذار بر بازاريابي گياهان دارويي باشد.

یکی از روش های گسترش سبک زندگی سالم و ارتقا سلامت می توان به آموزش نحوه استفاده از گیاهان دارویی، نحوه تهیه، تولید و کاشت این گیاهان اشاره کرد. بهتر است سازمان های مختلف شامل کشاورزی، بهداشت و نیز شهرداری ها در خصوص بهبود سبک زندگی، و اثرات و نتایج بی توجهی به این مسئله اطلاعات کافی را به اعضای جامعه ارائه دهند.

همچنین با شناساندن انواع گیاهان دارویی، خواص و عواض جانبی داروها از طریق برگزاری انواع کلاس های آموزشی و کارگاه ها افراد جامعه را با گیاه درمانی آشنا نموده و استفاده از گیاهان دارویی را جهت تامین سلامت فردی ترویج و توسعه دهند. چرا که درمان با گیاهان دارویی طبیعی تر، کم هزینه تر و سالم تر است.

با توجه به قابليت هاي بالقوه كالا (گياهان دارويي) بر اساس استانداردهاي مورد نظر بازار مصرف و بر اساس اصول علمي و با استفاده از اصول بازاريابي بايد به طريقي عمل نمود كه بتوان به بازاري مشخص و پايدار دست يافت و ضمن جلوگيري از خروج ارز جهت واردات انواع داروهاي شيميايي، درآمدهاي ارزي كشور را ارتقاء بخشيد.

کلام آخر

استفاده از گیاهان دارویی در کنار خواص درمانی شان همانند داروهای شیمیایی از عوارضی نیز برخوردار است، اما ضرر آن به اندازه داروهای شیمیایی نخواهد بود. استفاده از گیاهان دارویی نیز نیاز به تجویز پزشک یا متخصص آن دارد و نباید به صورت خودسرانه مورد استفاده قرار گیرد. از همین رو آگاهی افراد جامعه از نحوه و دوز مصرف، نوع استفاده آن ضروری به نظر میرسد.

تحریریه/شاه حاتمی وب‌سایت